Nettene har blitt lange og snart set vinterkulda inn. Det gir grobotn for sesongavhengig affektiv liding – eller vinterdepresjon, men å jobbe på lag med den biologiske døgnrytmen kan vere løysinga.
Mellom 5–10 prosent av befolkninga er plaga av vinterdepresjon, medan 90 prosent av den vaksne befolkninga rapporterer om forskjell i humør, søvn og våkenheit om vinteren samanlikna med den lyse årstida.
Bjørn Bjorvatn er lege og forskar med søvn og søvnforstyrringar som spesialområde og senterleiar for Nasjonal kompetanseteneste for søvnsjukdommar (SOVno). Han seier at som med andre depresjonar, varierer alvorsgrada av vinterdepresjon mykje, frå lette til alvorlege symptom med behov for sjukmelding.
– Eg vil seie at dei fleste pasientar med vinterdepresjon er mindre alvorleg ramma enn folk med vanleg» depresjon. Mange opplever gjerne litt symptom i mørketida, men utan at dette kan kallast vinterdepresjon. Det krev symptom i samsvar med depressiv liding, seier Bjorvatn til Nynorsk pressekontor.
Prioritere søvn
I mørketida vi no er inne i vaknar mange nordmenn opp i mørket, går på jobb og kjem heim når det er mørkt ute. Fråværet av dagslys utløyser depresjonsliknande kjensler og påverkar den biologiske klokka i kroppen, som bestemmer når ein skal sove eller vere vaken.
– Problemet i mørketida er at tilgangen på lys er avgrensa. Mange går på jobb i mørket, og kjem heim i mørket, dessutan er lys midt på dagen mindre effektiv enn lys om morgonen, fordi morgonlyset har meir å seie for døgnrytme og søvn, seier Bjorvatn.
Dagfinn Matre, seniorforskar ved Statens arbeidsmiljøinstitutt (Stami), har forska på korleis dårleg søvn heng saman med auka smerterisiko.
– Generelt er søvn undervurdert blant folk flest og i arbeidslivet. Ein burde ta omsyn til søvn i like stor grad som ein trener og et sunt, seier Matre til Nynorsk pressekontor.
På lag med døgnrytmen
Ifølgje Matre har vanskar med å sove auka det siste hundreåret. Han ser det i samanheng med den industrielle revolusjonen og kunstig lys.
– Dagslys blei ikkje like viktig då vi fekk kunstig lys og meir arbeidstid ut av døgnet. Dei siste åra har vi i tillegg fått med oss skjermen og skjermlyset i senga som gir auka risiko for at fleire ikkje får nok søvn.
Matre fortel at når ein ser på dei som jobbar skift og nattarbeid er der store konsekvensar ved å forstyrre den biologiske døgnrytmen.
– Vi er utvikla til å sove om natta. Når vi forstyrrar den naturlege døgnrytmen påverkar det biologiske prosessar og helsa vår som gjer at vi er meir utsette for skadar, kreft og auka samanheng med hjarte- og karsjukdom og dårlegare mental helse. Vi ser det same hos dei som har lange arbeidsdagar. Truleg er det mangel på søvn og restitusjon.
Vi bur for langt nord
Det er snart tre år sidan heimekontor» blei noko mange nordmenn måtte til med då koronapandemien og restriksjonane slo til i mars 2020. Å jobbe heimanfrå gjorde at fleire fekk fleksibilitet til å jobbe når dei ville.
I utgangspunktet er det ein god måte å få meir dagslys på gjennom vinteren, enn å sitje innandørs frå klokka 8 til 16 når sola er oppe. Matre meiner det likevel er ei stor ulempe ved heimekontor som går utover søvn og helse.
– Det blir ei ulempe å aldri vere fråkopla, men alltid vere tilgjengeleg når ein er heime eller på hytta. I små dosar går det greitt, men det blir eit problem når ein alltid har moglegheit til å jobbe. Det gir auka risiko for at det aldri blir nok tid til å ta seg heilt fri og kvile godt nok, seier Matre.
Bjorvatn trur heller ikkje det er til stor hjelp å endre på den normale arbeidsdagen frå åtte til fire i Noreg for å hindre vinterdepresjon.
– Eg trur nok ikkje det er til stor hjelp. Problemet er at vi bur langt mot nord, og det er avgrensa med dagslys. Vi ser jo i Noreg, og også i USA, at det er høgare førekomst av depresjon lenger nord enn sør i landet. Mangel på lys er problemet.
(NPK)
