– No er det vanlege arbeidsfolk sin tur!

Gratulerer med den store dagen – arbeidarklassen sin internasjonale kamp- og solidaritetsdag! Og tusen takk for invitasjonen til å tale til Dykk her i det ærverdige Folkets Hus i Sauda i dag!

Hovedbodskapen min i dag er: No er det vanlege arbeidsfolk sin tur! Dette har vore utgangspunktet for 1.mai-markeringar verda over heilt sidan 1889 – for den internasjonale arbeidarrørsla sin kamp for rettferd og fred – mot undertrykking og imperialisme – og for sosialisme.

No er det arbeidsfolk sin tur, sa vi i kor då storstreiken braut ut for to veker sidan – for auka kjøpekraft og eit felles løft for dei med lågast løn. Streiken viste styrke og samhald i heile fagrørsla. Etter fire dagar måtte NHO gje etter og innfri krava, til og med i eit mellomoppgjer! La oss i dag gratulere kvarandre med denne historiske sigeren for alle fagorganiserte – både kvinner og menn – først i privat sektor og sist laurdag kveld i offentleg sektor. Denne sigeren fortener i dag ein kraftig applaus!

No er det arbeidsfolk sin tur! Dette var mottoet då dei første fagforeiningane vart stifta. Dei trossa all motstand og krevde sin rett. Vi intet har, men alt vi evner», som det står skreve i Internasjonalen.

No er det arbeidsfolk sin tur, sa dei i Sauda i januar 1924 då dei stifta Sauda Fabrikkarbeiderforening – vel eit halvt år etter den første tappen i det nye kraft- og industrisamfunnet inst i Ryfylke.

Odda og Sauda har vore to alen av same stykke i meir enn hundre år – historisk, fagleg og politisk, kulturelt, etter kvart og litterært . Difor var det svært populært då Sauda sin store son, Kjartan Fløgstad, vart tildelt æresprisen under opninga av arbeidarlitteraturfestivalen Jernrosa i Odda i helga.

Når den organiserte arbeidarklassen gjekk til kamp i Sauda eller i Odda, var alltid solidariteten der. Vi har utvikla eit sterkt og gjensidige kampfellesskap. Det skjedde under den vellukka aksjonen på Zinken i Odda og Sauda-streiken i 1970, Zinken-streiken i 1976, i Tyssedalskampen bak parola Krafta er vår!» i 1982/83 og mange andre gangar – seinast under den felles kampen vi reiste mot norsk tilknytning til EU sitt energibyrå ACER i 2018.
Her i Sauda og i Folkets Hus har eg elles mange gode minner både frå faglege og politiske møte og til og med frå dansegolvet i Store Sal i min ungdom.

No er det arbeidsfolk sin tur, sa rallarane i Tyssedalsfjella 1.mai 1907 då dei la ned arbeidet etter 8 timar, tok med dynamitten og rodde med eit håndsydd raud fane i front inn til Odda, fyrte av salva for å vekkje det gamle bondesamfunnet til ei ny tid og gjekk i det første 1.mai-toget i Hardanger saman med alle som bygde smelteverket midt i sentrum.

I dag tidleg kl. 0800 opplevde heile kraft- og industrisamfunnet Odda nok eingong åtte kraftige dynamittsalver som gjalla mellom fjellsidene for å minne om denne lange tradisjonen, bortsett frå dei fem krigsåra, då tysk imperialisme hærtok landet vårt. Kl. 0800 i dag tidleg var eg nok eingong med resten av 1. mai-komiteen då alle dei norske og raude flagga vart heist – det største flagget er raudt og heng på Rådhusplassen heile dagen! I år vert óg det ukrainske og palestinske flagget bore i 1.mai-toget i Odda.

Arbeidskrafta og den faglege og politiske krafta i desse industrisamfunna var med å skapte det moderne Norge, med høg organisasjonsgrad og tariffavtalar, trygg velferd for alle og sosiale og kulturelle rettar i fellesskap.

Sosialismen – med målet om eit samfunn utan store klasseskilnader og lønskilnader har stått høgt i kurs og gjer det den dag i dag. Denne arven må vi ta godt vare på og forsterke i tida framover. Då dei første fagforeiningane vart stifta i Odda, var målet 100 prosent fagorganisering. Dei som ikkje var organisert, fekk namnet sitt skreve på ei svart tavle i bedriftsportane. Det hjalp. Alle for ein – ein for alle var mottoet, dengang som no!

I 2019 vedtok Ullensvang kommunestyre samrøystes, etter forslag frå Raudt, at hovudregelen i heile kommunen er at berre firma med landsdekkande tariffavtale får oppdrag. Det same vart vedtatt i Vestland fylkesting i 2021, sjølv om fylkesdirektøren hevda at eit slikt vedtak kunne vere i strid med EØS-avtalen. Dette kravet må også stå heilt sentralt når regjeringa og Stortinget skal innføre ein norgesmodell for å styrke dei sosiale og faglege rettane mot sosial dumping i heile landet!

La meg forresten minne om at EØS-avtalen er tufta på EU si grunnlov: Fri flyt av kapital, varer, tenester og arbeidskraft. Dette står i direkte motstrid til arbeidarrørsla sitt historiske grunnlag – samfunnsstyring og fellesskap på arbeidarklassens grunn.

Før jul var eg inne i fire dagar som vararepresentant på Stortinget under handsaminga av statsbudsjettet. Eg møtte på Tinget for Sofie Marhaug, som reiste til FN sin konferanse om naturmangfald i Montreal. Sofie er for øvrig talar i Odda og på Husnes i dag, etter at vi i går hadde ein heilt annleis søndagstur på Eramet sitt smelteverk i Tyssedal.

Frå talarstolen i Stortinget minna eg om dette:
Etter åtte med høgrepolitikk var tida overmoden for endring: No var det vanlege arbeidsfolk sin tur, sa heile LO før stortingsvalet i 2021.
Heile hundre av 169 nye representantar ønska eit regjeringsskifte og ein heilt ny kurs.
Men etter valet opplevde mange arbeidsfolk ein nedtur, med høge straumprisar, matvareprisar, drivstoffprisar og renteauke.

La meg i dag fokusere spesielt på det første – dei høge straumprisane!
Odda, Sauda og mange andre kraft- og industrisamfunn er bygd opp på vårt lokale og nasjonale arvesølv: Vasskrafta. Rimeleg, stabil, rein og fornybar vasskraft har vore sjølve grunnlaget for industri, samfunnsutvikling og velferd, ei sterk arbeidarrørsle og til og med våre særeigne industridialektar.

Etter sist stortingsval har vi opplevd at den nye regjeringa har rast nedover på meiningsmålingane etter kvart som straumprisane gjekk i været.
Etter ti år med snitt prisar på straum på 33 øre/kWt (2010-2020) har det vore tyngande for veldig mange, både hushaldningar og næringsliv med ei fleirdobling av straumprisane. Å skulde på været og seinare på Putin, har ikkje vore særleg forståeleg eller tillitsvekkjande, sjøl med ulike straumstøtteordningar.

La oss gå tilbake i tid, til vinteren 2018.
Då foreslo Solberg-regjeringa med Frps Terje Søviknes som olje- og energiminister å knyte Norge tett til EU sitt energibyrå ACER.

Vi mobiliserte heile fagrørsla, kommunestyre og fylkesting. 122 Ap-ordførarar og fekk til slutt med oss KrF på laget. Det låg endeleg an til eit braknederlag for H, FrP og Venstre og eit mogleg regjeringsskifte. Men stortingsgruppa til Ap, saman med det såkalla MDG, berga eit fleirtal for Solberg-regjeringa og norsk tilknytning til ACER.
Dette var ein stor skamplett på Ap i nyare tid , og vil aldri bli gløymd. Etter at dei to siste eksportkablane til Tyskland og England kom i drift, har Norge blitt enno sterkare vevd inn i EU sin indre energimarknad og vi er blitt utsett for sterk prissmitte på norske kraftprisar frå EU sin indre energimarknad.

Nei til EU har no stevna den norske stat for brot på nasjonal suverenitet etter Grunnlova. Denne rettssaka kjem i Høgsterett 5. september. Dette initiativet og Nei til EU fortener vår fulle støtte.

ACER fastset ikkje norske kraftprisar. Men ACER skal overvake at den felleseuropeiske energimarknaden fungerer utan hindringar. Vi er i dag til ei kvar tid prisgitt svingingane på kraftbørsen. Dette må vi lausrive oss frå, for å sikre full politisk kontroll over vasskrafta.
Framsynte politikarar vedtok etter unionsoppløysinga i 1905 eit nasjonalt byggverk av konsesjonslover for å sikre at krafta skulle bli forvalta til beste for landet og skulle leverast til sjølvkost, og vere eit industripolitisk verkemiddel. Berre partiet Høgre var imot. Krafta skulle tilhøyre folket!

Etter at Nazi-Tyskland hærtok landet vårt i 1940, oppretta dei Norsk-tysk kommisjon angående elektrisitetsutbygging, krafteksport m.v» under leiing av Joseph Terboven. I 1941 uttalte Adolf Hitler: Norge vil med tiden bli senteret for Nord-Europas kraftforsyning. Dermed får da også Norge endelig engang sin historiske misjon». Slik skulle det ikkje gå. Etter frigjeringa, starta gjenreisinga av landet.

Nasjonalbudsjettet for 1947 har denne konklusjonen:Utbygging av fossekraften til framstilling av kjemiske, metallugiske og andre produkter gir en langt større avkastning pr. energienhet og pr. arbeidskraftenhet enn annen industri. Direkte eksport av elektrisk kraft … gir ikkje et så stort verdiutbytte av kraften».

Kraftutbyggjinga skapte etter kvart konflikt med natur – miljøomsyn-

Kampen for indre og ytre miljø i industrien vaks fram.

Mange av oss lærte at kamp for arbeidsplassar og miljø var to sider av same sak. Då eg hevda dette på min første LO-kongress i 1989, var det som å banne i kirka. I dag er dette akseptert i vide kretsar.

1972 var det politisk streik mot EEC 13.mars i Sauda, Odda og Tyssedal, Ålvik og Husnes. Dei uttalte:
Vi ser EEC utelukkende som et instrument for storkapitalens politiske og økonomiske makt, stikk i strid med arbeiderklassens interesser!»

Så kom den nye markedsliberalistiske energilova i 1990.
I Ot. prp 43 (1989-90) definerte Stortinget energi som ei vare, slik EU gjorde det i 1988 og EØS-avtalen gjorde det i 1992.

I januar 1993 uttalt Landsforening 120 i NTL – dei LO-organiserte i Statkraft og NVE: Vi konstaterer at det måtte en Arbeiderparti-regjering til for å gjennomføre høyrebølgen i norsk kraftforsyning»

Vekslande regjeringar bygde seinare ut stadig nye kablar til utlandet. LO-forbundet Industri&Energi med tidlegare leiar Leif Sande åtvara sterkt mot dette. Det ville etter kvart bety auka krafteksport og auka import av høgare kraftprisar i Norge!

Vi seier i dag JA:
– JA til makspris på straum til alminneleg forsyning på 35 øre/kwt.
– JA til eit toprissystem der luksusforbruk har ein høgare pris.
– JA til ein storstilt plan for opprusting av dagens kraftproduksjon og linjenett utan nye store naturinngrep.
– JA til streng regulering av krafteksport for å sikre nasjonal forsyningstryggleik og stabile låge kraftprisar.
– JA til at nye kraftlinjer primært bli må bli bygd ut i jord, fjell eller sjø, ikkje i luftspenn.
– JA til ein storstilt plan for energieffektivisering i heile samfunnet, inkludert i industrien, inkludert styrking av gode økonomiske støtteordningar.
– Ja til storsatsing på fjernvarme og termisk energi for å spare elektrisitet, samt JA til ny produksjon av solenergi, bølgekraft og andre energiformer som ikkje skadar naturen.
– Ja til sikring av kraftkommunane / vertskommunane sine kontraktfesta økonomiske rettar gjennom konsesjonar og samfunnskontraktar i meir enn hundre år.
– JA til lyntog over Haukeli, med store klima- og energigevinstar og
– JA til utgreiing av kjernekraft

Vi seier samstundes:
– NEI til utbyggjing av ustabil, dyr og naturøydeleggjande vindkraft på land og til havs.
– NEI til sløsande energiprosjekt som bitcoinproduksjon, tik-toksenter og datalagringssentralar.
– NEI til elektrifisering av norsk sokkel frå land.
– NEI til miljøskadeleg ombyggjing av norske kraftverk basert på effektkøyring.
– NEI til EU sitt 4. energidirektiv og norsk tilknytning til EU sitt energibyrå og felles energimarknad.

La oss i dag samle oss om og forsterke innsatsen om dette etter 1.mai!
No er det arbeidsfolk sin tur!
Den faglege- politiske krafta og vasskrafta er vår! Eller for å seie det med John Lennon: Power to the people!
Ha ein fortsatt strålande 1.mai!