– Spennande tovegs brevveksling i sogelaget

130 personar var på plass i Folkets Hus då Oskar Waage-Pettersen og Sigmund Andersen slo an tone og tema med Barndomshjemmet (originaltittel: Fjorden der hjemme av Magnus Bostrup Landstad).

Brev frå Montana til Sauda 1910-1921

Roar Lund hadde fått jobben med å fortelja om innhaldet i 40 tradisjonelle amerikabrev, ei oppgåve han løyste med glans. Dei aller fleste breva var skrivne av Oskar Fløgstad, bror til den kjende handelsmannen Olav Kristen Fløgstad, meir kjent som O.K. Fløgstad. Heldigvis tok O.K. vare på breva i første omgang før Saudas siste bokhandlar, Kjetil Fløgstad, har passa på dei den siste tida.

Lund starta med å stadfesta fakta frå Tone Årthun som på aprilmøtet slo fast at nærare 1300 saudabuar reiste til Amerika. Nesten kvar gard blei tappa for ungdom i dei ulike utvandrarbølgene til Iowa og Montana, og det kunne bli tungt for familie og venner. Tabellen over folketalet i Sauda viste at 1921 innbyggarar i 1875 var redusert til 1377 i 1910.

Oskar Fløgstad blei Oscar Flogstad

Oskar Fløgstad reiste frå Liverpool 8. april 1910 saman med blant andre Anders Espeland (1891-1963, bror til Knut Espeland, underteikna sin bestefar) og Ole Johannes Rød (1893-1989, min farfar)

Oskar var ein flittig brevskrivar og sende dei første sju månadane fem brev til adle der heime.» Her skriv Oskar om språkvanskar som fører til utfordringar i den evige jakta etter jobb. Han fortel om ein tøff kvardag med gjeting, saueklipping, innhausting og iskalde vinterdagar. Etter kvart endrar han skrivemåten på eige namn, kanskje uttrykk for taktikk og ein viss språkleg meistring?

Oscar er godt orientert

Det er tydeleg at Oscar følger godt med på korleis det går med andre saudabuar, både i gamlelandet og i Montana. Han ramsar opp alle gamle kjende han har møtt, og han er informert om truloving og bryllaup heime. Dessutan skriv han om saudabuar som drar heim på besøk, men han er sjølv ikkje klar for dette ennå.

– Eg står meg godt, men lønningane held ikkje tritt med prisane, skriv Oscar.

Krigen 1914-1918

Snart blir første verdskrig eit naturleg tema etter som USA blir med i krigen i 1917, og Oscar forstår at han står i fare for å bli tatt inn i det militære. Det gjekk som han frykta, og resten av historia om Oscar Flogstad kan de lesa i sogelagets årsskrift om nokre dagar.

Matpausen er viktig

Sogelagsmøtene er også ein møteplass, ein god, sosial arena rundt kaffekoppen og sogelagsmaten. Praten langs langborda går høgt på decibelskalaen, og både matkomitèen og servitørane fortener ros for solid innsats på kvart møte.

Korrespondanse Herheim-Amerika

Etter mat fekk Øystein Kirchner Gjerding ordet. Han bur i Oslo, men med sterke røter frå Svandal og Herheim hadde han utruleg god kontroll på den store familien gjennom fleire generasjonar. Hovudpersonen er 21 år gamle Elias, bror til Øystein si oldemor, Elen Gurina Herheim Amdal. Elias reiste til Montana i 1907, og det blei etter kvart mange brev til og frå Two Dot og Sauda. Ingen har tatt vare på breva frå Elias, men breva motsett veg viser tette band Sauda-Amerika.

300 tettskrivne sider

Øystein fortalde om arbeidet med å tyda og systematisera breva etter tema, det vil seia ikkje kronologisk. Familien i Sauda var sjølvsagt opptatt av daglegliv og hendingar på Skei, Herheim og Moatre, men viser også omtanke og omsorg for Elias på andre sida av jorda.

Persongalleriet er enormt, og det kan vera vanskeleg å halda greie på alle oppkalla Kolbeinar og Guriner.»

Mora, Marta Kolbeinsdotter, skriv om ysting og strikking medan ei kusine fortel om ein dramatisk brann på Herheim, men også om alle naboane som hjelpte til etterpå. Sjukdom, snømengde og sau er faste tema, men saueflokkane i Sauda druknar» jo i amerikanske drifter på 12000 sau.

Fest og høgtid

Elias blir også informert om juletrefest på skulehuset på Herheim, 41 born og 10 øre for inngangsbilletten. Søster Gurina skriv detaljert om alle som var med og pynta juletreet. Nyttårsafta var roleg med fisk og melkesuppe på menyen, men påsken 1911 var fuktig med fyll og spetakkel.

– Desse amerikanarane som er heime, drikk så svinaktig, blir det fortalt.

Økonomi

Daglegliv på garden med allslags handarbeid var noko alle kvinner dreiv med. Gunnhild Karoline Herheim skriv i 1909 at ho for eksempel har spunne mykje på rokken og vevd stoff.

Onklane, Ole og Kolbein Kolbeinsen, opptrer som bankagentar og mottar store setlar» frå Elias, ein litt usikker business med postvesenet for over 100 år sidan.

Kyrkjeliv

Mange var ivrige kyrkjegjengarar, andre møtte oftare på ulike møte på bedehuset. Var det gudsteneste med eller utan preik, og var presten blitt frisk igjen?

Jula 1914 var det så kaldt at isen hindra presten i å komma til kyrkja, men heldigvis kunne klokkar Hylen lesa juleevangeliet. Året etter var det stor stas då biskop Støylen kom på visitas i mai.

Bygdesladder, liv og død

Føredragshaldaren meinte kjeldene var unge og usikre, og det var viktig å trø varsamt. Det var nok heller ikkje alltid jubel og fest når emigrantar kom heim igjen.

– Han kom heim i haust, men har ikkje snakka med folket sitt. Han drikk visst ganske tett.

I eit brev er brudgommen eit godt parti medan dotter til (….?) på 16 år skal ha barn med ein gut som er reist til Amerika.

Sjukdom og dødsfall er ein del av livet, og Elias mottok blant anna følgande informasjon frå mora:

– Knut Moatrè var klein sist søndag og døydde tysdag. Han har vore krasjen lenge.

– Vrål Bakka er død, han var sjuk i magen.

– Ragnhild Løhaugen hadde blodbrekning og var svært dårleg, men er nå betre.

Meir om korrespondansen over Atlanteren finn de i årsskriftet. Også Øystein Kirchner Gjerding fekk velfortent applaus for flott føredrag.

Judith Landa avslutta det nærare tre timar lange møtet med eit sterkt dikt av Ingeborg Refling Hagen, Jeg vil hem att.

Jeg vil hem att, søster Anne!

Jeg vil hem til gamlelandet for at dø.

Jeg vil bæres ned gutua fra tunet vort heme,

Læsses varlig oppaa kjærra til Johan og Per,

Jeg vil kjøres som gravbrud langs min barndoms landevei,

Mens hengebjørka glitrer og heggeblomster sner.

Det første verset av i alt 13 tar opp ei side av utvandringa som det har vore lite fokus på, alle dei som sleit, som ikkje slo seg opp og blei rike. Dei som lengta heim, men kanskje ikkje kunne reisa?

NB! Sjølv med eit par personar under 50 år i salen denne gong, kan det vera nyttig å minna om at folkeopplysning og historie på sogelagsmøtene ikkje har ei nedre aldersgrense. Det bør kanskje presiserast at det berre er Mannfolk som har krav til kjønn og alder (65+)

30- og 40-åringane bør så absolutt nytta sjansen på neste møte!